Μια από τις κρισιμότερες στιγμές στην 150χρονη επαναστατική ιστορία της Κούβας είναι η επίθεση στο στρατώνα της Μονκάδα στο Σαντιάγο της Κούβας το 1953, που οργάνωσε ο Φιντέλ Κάστρο.
Εκείνο που την καθιστά ισότιμη με τον Δεκαετή Πόλεμο ανεξαρτησίας 1868-1878, με την απελευθερωτική – αντιιμπεριαλιστική επανάσταση του 1895, που οργάνωσε και καθοδήγησε πολιτικά ο εθνικός ήρωας της Κούβας Χοσέ Μαρτί, με την εξέγερση του 1933 και με την νικηφόρα επανάσταση 1956-1959, είναι το οτι κατόρθωσε – παρά την αποτυχία της – να προκαλέσει το αναγκαίο ρήγμα στο οικοδόμημα της νεοαποικιακής εξάρτησης του νησιού από τις ΗΠΑ και στο δικτατορικό καθεστώς του Μπατίστα, το ντόπιο χωροφύλακά τους.
Στο ρήγμα αυτό εισχώρησαν και ζωντάνεψαν ξανά στη σκέψη και στην καρδιά των κουβανών οι φιλελεύθερες (με την έννοια που έδωσε στη λέξη ο Διονύσιος Σολωμός «κι’ ακαρτέρει κι’ ακαρτέρει φιλελεύθερη λαλιά..»), οι ανθρωπιστικές, οι εθνικές και οι διαλεκτικά δεμένες μαζί τους, παναμερικανικές και διεθνιστικές ιδέες του Χοσέ Μαρτί.
Στην απολογία του κατά τη δίκη μετά τη σύλληψή του, γνωστή με την τελική αποστροφή «η ιστορία θα με δικαιώσει», που το κείμενο της κυκλοφόρησε παράνομα, αλλά ευρύτατα στην Κούβα, ο Φ. Κάστρο ανάπτυξε το πρόγραμμα μιας προοδευτικής αντιιμπεριαλιστικής κυβέρνησης.
Το πρόγραμμα αυτό ουσιαστικά επανέφερε τους κύριους στόχους της επανάστασης του 1895, όπως είχαν καθοριστεί από τον Χ. Μαρτί, είχαν επικαιροποιηθεί με τις νομοθετικές πράξεις της κυβέρνησης που προέκυψε από την εξέγερση που ανέτρεψε το δικτάτορα Ματσάδο το 1933 και είχαν αποτυπωθεί στο Σύνταγμα του 1940:
Επαναφορά της εξουσίας στο λαό και ανακήρυξη του Συντάγματος του 1940 ως ύψιστο νόμο του κράτους.
Αγροτική μεταρρύθμιση. Δήμευση των μεγάλων λατιφούντιων. Διανομή γης στους ακτήμονες και φτωχούς γεωργούς.
Αναδιανομή του εισοδήματος, συμμετοχή των εργαζομένων στα κέρδη των επιχειρήσεων.
Δαφοροποίηση της αγροτικής παραγωγής και εθνικοποίηση των κοινωφελών επιχειρήσεων. Εκβιομηχάνιση και οικονομική ανεξαρτησία από τις ΗΠΑ.
Εκδημοκρατισμός της κοινωνίας με την μαζική, συνειδητή και πρωτόβουλη δράση των πολιτών.
Αντιμετώπιση της διαφθοράς, του οξύτατου οικιστικού προβλήματος, ριζική αναδιοργάνωση της παιδείας και της δικαιοσύνης.
Στην εξωτερική πολιτική, αλληλεγγύη με τα δημοκρατικά έθνη της αμερικανικής ηπείρου, τους καταπιεσμένους και τους αγωνιστές της ελευθερίας.
Η επίθεση στη Μονκάδα και η απολογία του Φ. Κάστρο αποτέλεσαν την αρχή της δημιουργίας, την ιδεολογική βάση και το πρόγραμμα του Κινήματος της 26ης Ιουλίου, του πολιτικού σκέλους της Κουβανικής Επανάστασης, που έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο στην προετοιμασία, υποστήριξη και νίκη του ένοπλου αγώνα 1956-1959.
Το πρόγραμμα αυτό άρχισε να πραγματοποιείται από τις πρώτες μέρες μετά την κατάληψη της εξουσίας από τα επαναστατικά στρατεύματα, το Γενάρη του 1959, με την άμεση συμμετοχή του λαού. Η πραγματοποίησή του οδήγησε σε πλήρη ρήξη με τους ιμπεριαλιστές, την κουβανική αστική και τους μεγαλογαιοκτήμονες, σε όξυνση της ταξικής πάλης, στην ιδεολογική ωρίμανση ηγεσίας και λαού, στην ανάδειξη μέσα από τον αγώνα και αποδοχή των μαρξιστικών ιδεών, με αποτέλεσμα την εγκαθίδρυση του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στην Αμερικανική ήπειρο.
Στην Κούβα η επέτειος της Μονκάδα γιορτάζεται σαν εθνική γιορτή, ισότιμη σχεδόν με την επέτειο της Νίκης της Επανάστασης.
Στη χώρα μας, όπως και στις άλλες καπιταλιστικές χώρες, οι αναφορές στις μεγάλες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας μας από την επίσημη πολιτεία, τον αστικό πολιτικό κόσμο και τους άλλους εκπροσώπους της αστικής εξουσίας αποτελούν τυποποιημένες τελετές κενές περιεχομένου, ή, το χειρότερο, με απόλυτα διαστρεβλωμένο περιεχόμενο, με στόχο την προπαγάνδιση μιας ανύπαρκτης εθνικής ομοψυχίας, βέβαια πάντα κάτω από την καθοδήγηση της άρχουσας τάξης.
Ακόμα περισσότερο, οι εποποιίες της Εθνικής Αντίστασης, του Δημοκρατικού Στρατού και οι άλλες μεγάλες στιγμές της ταξικής πάλης αποσιωπούνται, λοιδορούνται και καταδικάζονται ως αντεθνικές.
Αντίθετα, στην Κούβα η πραγματικότητα αποτελεί συνέχεια μιας επαναστατικής διαδικασίας που ενσωματώνει δημιουργικά όλα τα ιδανικά και τα διδάγματα των προηγούμενων αγώνων.
Το πρόγραμμα της Μονκάδα, πραγματοποιήθηκε μέσα σε πολιτικές και οικονομικές συνθήκες μιας κοινωνίας του τρίτου κόσμου, με μονομερώς προσανατολισμένη οικονομία, χαμηλούς κοινωνικούς δείκτες και κάτω από την πολεμική απειλή των ΗΠΑ, τις τρομοκρατικές επιθέσεις, τις δολιοφθορές καθώς και οικονομικό και πολιτικό αποκλεισμό.
Το πρόγραμμα αυτό πραγματώθηκε και ξεπεράστηκε σε πολλά σημεία μέσα σε μόνο μία δεκαετία, από ένα λαό και την ηγεσία του που έβαλαν στόχο την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, με τη σημαντική βοήθεια της Σ.Ε. και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών, έχοντας τη συμπαράσταση όλης της προοδευτικής ανθρωπότητας.
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσει η λαϊκή εξουσία ήταν αυτό της υγείας: Χαρακτηριστικά, η νεογνική θνησιμότητα ήταν μεγαλύτερη από 80/1000, το προσδόκιμο επιβίωσης δεν ξεπερνούσε τα 55 χρόνια, και το 90% των παιδιών στην ύπαιθρο υπέφεραν από παρασιτώσεις, παρά την ύπαρξη Ιατρικής Σχολής στην Αβάνα και παρά τον καθόλου ευκαταφρόνητο, για την εποχή, αριθμό των 6300 γιατρών.
Η εξήγηση για την κατάσταση αυτή και ο τρόπος αντιμετώπισής της ήταν γνωστοί από την εποχή των κλασσικών του μαρξισμού, από τον Χοσέ Μαρτί στην ίδια την Κούβα και είχε εφαρμοστεί στην πράξη στη Σ.Ε. και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες.
Η δραματική κατάσταση της υγείας είχε ταξικές αιτίες και κατανομή. Τα 2/3 από τους 6300 γιατρούς κατοικούσαν στην Αβάνα και εξασκούσαν ιδιωτική ιατρική, ενώ ο κρατικός τομέας ήταν στοιχειώδης, με αποτέλεσμα οι φτωχοί της πόλης και, ιδιαίτερα του χωριού, να έχουν ελάχιστη ή μηδενική ιατρική φροντίδα.
Η τεράστια ανεργία, μόνιμη και εποχική, οι κακές συνθήκες υγιεινής, ο χρόνιος υποσιτισμός, το χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο, ο αναλφαβητισμός και η ανυπαρξία πρόληψης, στοιχεία που χαρακτηρίζουν όχι μόνο τις χώρες θύματα της νεοαποικιοκρατίας, αλλά και μεγάλα τμήματα του πληθυσμού των καπιταλιστικών μητροπόλεων, ήταν και είναι απόλυτα και άμεσα συνδεδεμένα με το χαμηλό επίπεδο υγείας.
Τα πρώτα μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής πάρθηκαν ήδη τον Γενάρη του 1959, παράλληλα με τα μέτρα που είχαν στόχο την οικονομική ανακούφιση των λαϊκών στρωμάτων των πόλεων και των αγροτών και με την προσπάθεια γρήγορης αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού.
Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’60 έγινε απαρτίωση των υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας, σε ένα αρχικό σύστημα υγείας, κάτω από τον έλεγχο του Υπουργείου Δημόσιας Υγείας, με άμεσο στόχο τη βελτίωση βασικών στοιχείων δημόσιας υγείας όπως η υγιεινή, οι εμβολιασμοί και η ιατρική φροντίδα του αγροτικού πληθυσμού.
Έτσι, παρά την επέμβαση στο Κόλπο των Χοίρων, τα σαμποτάζ, τη δράση αντεπαναστατικών συμμοριών, τον εμπορικό αποκλεισμό και το γεγονός ότι σχεδόν οι μισοί γιατροί εγκατέλειψαν το νησί μεταναστεύοντας στις ΗΠΑ, η Κούβα έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που εξάλειψε την πολιομυελίτιδα το 1962 και την ιλαρά το 1966.
Στη δεκαετία αυτή μειώθηκε δραστικά η τιμή των φαρμάκων, εθνικοποιήθηκαν οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι ιδιωτικές κλινικές, εφαρμόσθηκε η δωρεάν ιατρική περίθαλψη και επεκτάθηκε το σύστημα υγείας σε όλη τη χώρα με δημιουργία αγροτικών νοσοκομείων και ιατρείων.
Παράλληλα και παρόλες τις τεράστιες ανάγκες και αντιξοότητες, η κουβανική επανάσταση, θεωρώντας τον εαυτό της τμήμα της παγκόσμιας προσπάθειας για την πραγματική χειραφέτηση του ανθρώπου, και έχοντας κατανοήσει σωστά τη διαλεκτική του εθνικού/διεθνικού, στάθηκε από την αρχή αλληλέγγυα στον αγώνα προοδευτικών κινημάτων και αρωγός σε δοκιμαζόμενους λαούς, ξεκινώντας από την αποστολή ιατρικής βοήθειας στη Χιλή, μετά τον καταστροφικό σεισμό του Μάη 1960, παρ’ όλο που η χώρα αυτή είχε διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με την Κούβα κατ’ επιταγή των ΗΠΑ.
Από το 1961 η Κούβα πρόσφερε στρατιωτική, τεχνική και ιατρική βοήθεια στο Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης της Αλγερίας, και μετά την τη νίκη των ανταρτών, το 1963, κουβανοί υγειονομικοί στελέχωσαν τις διαλυμένες αλγερινές ιατρικές υπηρεσίες μέσα στα πλαίσια της πρώτης διμερούς συμφωνίας ιατρικής συνεργασίας της Κούβας.
Ο Χοσέ Ραμόν Ματσάδο Βεντούρα, επικεφαλής τότε του υπουργείου Δημόσιας Υγείας παρομοίασε γλαφυρά το γεγονός λέγοντας πως η Κούβα έμοιαζε με ζητιάνο που δίνει ελεημοσύνη.
Η ιατρική διεθνής συνεργασία και αλληλεγγύη της Κούβας αναπτύχθηκε στις επόμενες δεκαετίες παράλληλα με τις σημαντικές εξελίξεις στην υγεία και σε όλους τους κοινωνικούς τομείς στο νησί.
Στη δεκαετία του ’70 ο σχεδιασμός της πολιτικής υγείας βασισμένος στην ανάλυση των αναγκών του πληθυσμού οδήγησε σε διοικητική αναδιάρθρωση των υπηρεσιών υγείας με την υιοθέτηση της πολυκλινικής ως βάσης του συστήματος, με την αύξηση του ιατρικού δυναμικού, την ίδρυση νέων Ιατρικών και Νοσηλευτικών σχολών, με τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών μέσα από την εισαγωγή των νέων επιστημονικών και τεχνικών μεθόδων. Όλα αυτά προκάλεσαν σημαντική αλλαγή του επιδημιολογικού προφίλ και ανέβασαν τους δείκτες υγείας αρκετά πάνω από εκείνους των χωρών της Λ. Αμερικής και του Τρίτου Κόσμου. Παράλληλα, η Κούβα έστειλε ιατρική βοήθεια σε 25 χώρες της Κεντρικής Αμερικής και Καραϊβικής, της Αφρικής και της Μ. Ανατολής.
Η δεκαετία του ’80 ήταν καθοριστική, όχι μόνο για τις εξελίξεις στον τομέα της υγείας, αλλά και για τον συνολικό προσανατολισμό της κουβανικής επανάστασης και της κοινωνίας, με κυρίαρχο στοιχείο την «Εκστρατεία Αποκατάστασης» που ξεκίνησε το 1986 για την αντιμετώπιση των λαθών και των αρνητικών τάσεων στην οικονομία και στην κοινωνία της Κούβας που είχαν προκύψει από την αντιγραφή του οικονομικού μοντέλου των σοσιαλιστικών χωρών.
Επαναπροσδιορίστηκε το σύστημα υγείας με προσανατολισμό στην πρωτοβάθμια φροντίδα και την εκπαίδευση μεγάλου αριθμού οικογενειακών γιατρών και σχεδιάστηκαν προληπτικές και θεραπευτικές δράσεις με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες του πληθυσμού.
Ιδρύθηκε ο θεσμός του οικογενειακού γιατρού με κάλυψη του 22% του πληθυσμού μέχρι το 1987. Παρά τα τεράστια οικονομικά προβλήματα της Ειδικής Περιόδου, μετά τη διάλυση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, το 1995 ο θεσμός αυτός, όπου ο οικογενειακός γιατρός και ο νοσοκόμος κατοικούν στο κοινοτικό ιατρείο φροντίζοντας 600 με 1000 κατοίκους της γειτονιάς τους, έφτασε να καλύπτει το 95% του πληθυσμού..
Συνάμα έγινε ευρεία εισαγωγή σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας, αναδιοργανώθηκαν ο κλάδος κατασκευής και συντήρησης ιατρικού εξοπλισμού και η φαρμακευτική βιομηχανία, ξεκίνησε η βιοϊατρική έρευνα και δημιουργήθηκε ο κλάδος βιοτεχνολογίας που έμελλε να αποτελέσει σημείο αιχμής της κουβανικής επιστήμης και οικονομίας.
Ταυτόχρονα, το 1984 ιδρύθηκε η Κεντρική Μονάδα Ιατρικής Συνεργασίας, για να συντονίζει τις ιατρικές αποστολές του εξωτερικού στις οποίες, την εποχή εκείνη υπηρετούσαν 1717 κουβανοί επαγγελματίες υγείας. Η τεράστια αύξηση του αριθμού τους τα επόμενα χρόνια βασίστηκε στη αντίστοιχη αύξηση του ρυθμού εκπαίδευσης υγειονομικών που είχε στόχο την παράλληλη πάντα εξυπηρέτηση των ντόπιων και των εξωτερικών αναγκών.
Δεν θα επεκταθώ περισσότερο. Άλλωστε τα πιο πρόσφατα επιτεύγματα της κουβανικής ιατρικής, στον τομέα της έρευνας, η κατάκτηση δεικτών υγείας παρόμοιων και πολλές φορές καλλίτερων από εκείνους των μεγάλων καπιταλιστικών κρατών – και μάλιστα ισότιμα για όλους τους πολίτες, χωρίς τις κραυγαλέες ταξικές και φυλετικές ανισότητες που τα χαρακτηρίζουν, είναι περισσότερο γνωστά, και η πρέσβειρα αναφέρθηκε στα σημαντικότερα από αυτά.
Αντίθετα με την αστική μυθολογία για την αντιπαραγωγικότητα της σοσιαλιστικής οικονομίας, την αναποτελεσματικότητα και το υπέρμετρο κόστος των δημόσιων συστημάτων υγείας και για το πως η κατάσταση υγείας ενός πληθυσμού συναρτάται απόλυτα με τον πλούτο του, το 2005 η Κούβα είχε να επιδείξει αποτελέσματα παρόμοια με εκείνα των ΗΠΑ, δαπανώντας μόλις το 7,4% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος της που ήταν 2.300 δολάρια κατά κεφαλή, έναντι του 13,6% των ΗΠΑ με ΑΕΕ 32.000 δολάρια/κεφαλή. Αντίστοιχα, τα έξοδα υγείας ανά άτομο ήταν 193 και 4.540 δολάρια. Από τότε η σύγκριση έχει γίνει δυσμενέστερη για την πιό πλούσια καπιταλιστική χώρα.
Η Κούβα έχει αυτά τα αποτελέσματα χάρη:
· Στην απαρτίωση της Δημόσιας Υγείας και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, της πρόληψης και της θεραπείας, με στενή σύνδεση της νοσοκομειακής / κοινοτικής / πρωτοβάθμιας φροντίδας.
· Στο μεγαλύτερο λόγο γιατρού / ασθενών στον κόσμο και στη διασπορά των γενικών γιατρών και νοσοκόμων στον πληθυσμό.
· Στη σημασία που δίνεται στην εκπαίδευση γενικών ιατρών, με έμφαση στην τριπλή διάγνωση (σωματική/ψυχολογική/κοινωνική).
· Στην ανάπτυξη της δημογραφίας και της συλλογής στατιστικών στοιχείων στην «πρώτη γραμμή».
· Στη διοίκηση χωρίς επαγγελματίες μάνατζερς.
· Στην ανυπαρξία ταξικών και φυλετικών διακρίσεων.
· Στη διαρκή συμμετοχή των πολιτών στο σύστημα δημόσιας υγείας μέσα από τις τοπικές επιτροπές υγείας.
Τα παραπάνω συνιστούν ένα πραγματικά λαϊκό, αποδοτικό και συμμετοχικό σοσιαλιστικό σύστημα υγείας που βρίσκεται στον αντίποδα ακόμα και των καλύτερων καπιταλιστικών.
Τα δυο αυτά συστήματα ακολουθούν συνεχώς αποκλίνουσες πορείες, ιδιαίτερα μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών κρατών, που η παρουσία τους εξανάγκαζε τις καπιταλιστικές χώρες να διατηρούν ένα κάποιο κοινωνικό προσωπείο.
Πράγματι, εδώ και 30 χρόνια, ενώ η Κούβα διατηρεί και εξελίσσει το λαϊκό της σύστημα υγείας μέσα από τις συμπληγάδες του γενοκτόνου αποκλεισμού, μόνιμος και σταθερός στόχος σε όλες καπιταλιστικές χώρες είναι η διάλυση των δημόσιων συστημάτων υγείας και η απόδοση του επιχειρηματικού (γιατί έτσι το βλέπουν) αυτού αντικειμένου στο κεφάλαιο.
Με τον τρόπο αυτό η πρόληψη ελαχιστοποιείται και η ασφάλιση υγείας περνά στα χέρια του κεφαλαίου και ατομικοποιείται. Φάρμακο και ιατρική τεχνολογία είναι από χρόνια στα χέρια του κεφαλαίου, οι γιατροί γίνονται συνεργάτες ή υπάλληλοί του και οι δαπάνες υγείας είναι καταστροφικές για τους ολοένα και πιο άσχημα αμειβόμενους εργαζόμενους και άνεργους. Μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού, μένουν ακάλυπτα ή τους παρέχεται ιατρική ελεημοσύνη. Βέβαια ούτε λόγος να γίνεται για τις χώρες – θύματα του ιμπεριαλισμού.
Ακόμα και οι πιο εθελοτυφλούντες είχαν και έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν τις τεράστιες διαφορές των δύο συστημάτων, όταν αυτά δυστυχώς κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την πανδημία του κορονοϊού.
Η Κούβα οπλισμένη με τις δημοκρατικές, διεθνιστικές ιδέες του Μαρτί, όπως επανεκφράστηκαν στο πρόγραμμα της Μονκάδα και ολοκληρώθηκαν στη πάλη για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, βασισμένη στο μοναδικό σύστημα λαϊκής υγείας της μπορεί όχι μόνο να αντιμετωπίσει με τον αποτελεσματικότερο τρόπο την πανδημία, αλλά να έρθει αρωγός σε 35 χώρες.
Για μια ακόμα φορά, συνεχίζοντας μια 60χρονη παράδοση επαναστατικής ιατρικής, όπως την είχε οραματιστεί ο Τσε, οι κουβανοί υγειονομικοί είναι οι σημαιοφόροι των ανθρωπιστικών ιδεών, της διεθνούς αλληλεγγύης που μόνο μιά σοσιαλιστική κοινωνία έχει τα μέσα και τη θέληση να προσφέρει.